इलाम । इलामको पूर्वी सीमाक्षेत्र पशुपतिनगरमा रहेको अध्यागमन कार्यालय अन्ततः स्थापनामै सिमित बनेको छ । दुईवर्ष अघि पशुपतिनगर नाकामा स्थापना भएको अध्यागमन कार्यालयबाट अहिले केही पनि काम भएको छैन । भारत हुँदै आउने तेस्रो मुलकका पर्यटकलाई नेपाल प्रवेशको सहज ढोका मानिएको पशुपतिनगरमा नेपालतर्फमात्रै अध्यागमन कार्यालय स्थापना हुँदा यहाँ केही काम नभएको हो । यहाँको अध्यागमनको काम सुचारु गराउन भारततर्फ पनि अध्यागमन कार्यालय स्थापना हुन जरुरी पर्छ ।
नेपालतर्फ भने तात्कालिन गृहमन्त्री रामबहादुर थापा ‘बादल’ सहित अध्यागमन विभागका महानिर्देशक इश्वरराज पौडेललगायतले कार्यालय उद्घाटन गरेका थिए । उद्घाटनका क्रममै मन्त्री थापा र महानिर्देशक पौडेलले भारततर्फ पनि अध्यागमन स्थापना गराउन परराष्ट्र मन्त्रालयमार्फत पहल भइरहेको बताएका थिए । तर, कार्यालय स्थापनाको दुईवर्ष बितिसक्दा पनि भारततर्फ भने अध्यागमन कार्यालय स्थापना गराउने विषयमा नेपाल सरकारले केन्द्रीय स्तरमै प्रयास नगर्दा अध्यागमन कार्यालय व्यर्थ भएको स्थानीयको गुनासो छ ।
‘पहिला कार्यालय यहाँ स्थापना हुँदा खुशी भइयो, तर अहिले काम विहीन अवस्थामा छ । नेपाल सरकारले भारतको केन्द्रीय सरकार सँगै अध्यागमन भारततर्फ राख्न पहल गरेन ।’ सूर्योदय नगरपालिका स्थित उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष प्रमोद राईले भने ‘यदि यो नाकामा दुवै देशमा अध्यागमन कार्यालय हुने हो भने त्यसको प्रत्यक्ष फाइदा पूर्वी पहाडका किसानलाई समेत हुन्छ । पूर्वी पहाडको आर्थिक उन्नति हुनसक्ने थियो ।’ पर्यटक बाहेक पशुपतिनगर नाकाहुँदै दैनिक उपभोग्य खाद्यान्नका सामग्री मात्र भारतबाट आयात गर्न सजिलो छ, बाँकी पेट्रोलियम पदार्थ, कृषि बालीका लागि मल, बीउ जस्ता वस्तुहरूले भने नेपाल आउन पशुपतिनगरबाट प्रवेश पाउँदैनन् । नेपालमा उत्पादन भएका अदुवा, चिया, कुच्चो, जडीबुटी, आलु, तरकारी जस्ता वस्तुहरू भारत निर्यात गर्न पनि पहाडी जिल्लाबाट झापाको काँकडभिट्टा नाकानै पु¥याउनु पर्नै बाध्यता छ । ‘अध्यागमन भएपछि यी सबै वस्तुमा आयात र निर्यातमा सहज हुन्छ भन्ने हामीले बुझेका थियौं तर ती सबै कुराहरु अहिले सपना जस्तै भएका छन् ।’ राईले भने ।
इलाम उद्योग वाणिज्य संघका वरिष्ठ उपाध्यक्ष तथा विल्याँटेका व्यावसायी कृष्ण पौडेल पनि पशुपतिनगर नाकाबाटै जिल्लाको कृषि उपज निर्यात गर्दा ढुवानी खर्चदेखि छोटो बाटोले पनि सहज हुने बताउनु हुन्छ । ‘दैनिक सयौं ट्रक माल काँकडभिट्टा पु¥याउनु पर्ने व्यापारीको बाध्यता छ, यदि पशुपतिनगरबाट भारत निकासी मिल्नु हो भने तल पु¥याउँदाको खर्च कम्तिमा पनि किसानले खाने थिए’ पौडेलले भने ।
यता इलामका प्रमुख जिल्ला अधिकारी माधबप्रसाद ढुङ्गाना पनि पशुपतिनगरमा रहेको अध्यागमन कार्यालय काम विहीन रहेको बताउँछन् । एक अधिकृत सहितको दरबन्दी रहेको कार्यालयमा अहिले नायब सुब्बा लगायतका कर्मचारीहरु हाँजिर गरेर बसेको र अधिकृत भने काँकडभिट्टाको अध्यागमन कार्यालयमा काजमा रहेको प्रजिअ ढुङ्गानाले जानकारी दिए । ‘नेपालतर्फ मात्र यो कार्यालय भएर हुँदैन, भारत तर्फ अध्यागमन अनिवार्य छ । तर, भारततर्फ अध्यागमन राख्ने विषय भारतीय राजदूत र दूताबास मार्फत मात्र संम्भव रहेनछ । नेपाल सरकारले भारतको केन्द्रीय सरकारसँग सोझो सम्वाद गर्नुपर्ने अवस्था देखियो ।’ प्रजिअ ढुङ्गानाले भने ‘पशुपतिनगरस्थित भारततर्फ अध्यागमन राख्ने विषयमा भारतको पश्चिम बंगाल सरकारनै उत्सुक छैन भन्ने बुझिन्छ ।’
त्यसोत भारततर्फ अध्यागमन कार्यालय राख्न पश्चिम बंगालका मुख्य मन्त्रीले खास चासो नराखेको जानकारहरु बताउँछन् । भारतको केन्दीय सरकार र पश्चिम बंगाल सरकार बीचको आपसी टकरावले गर्दा पनि यहाँ अध्यागमन कार्यालय भारतले राख्न नसकेको पशुपतिनगर स्थित भारततर्फ फाटकका स्थानीयको बुझाइ छ ।
